Przemysław Bystrzycki

Nad Sanem, nad zielonookim

6 października 2004 r. zmarł w Poznaniu Przemysław Bystrzycki, powieściopisarz, nowelista, eseista, reportażysta i publicysta, honorowy obywatel miast Poznania i Przemyśla.

Urodził się 23 maja 1923 r. w Przemyślu, jako syn Tadeusza Bystrzyckiego, architekta, wiceprezydenta Przemyśla, założyciela wydawnictwa „Książnica Naukowa” i Heleny Stankiewicz, nauczycielki, członkini Polskiej Organizacji Wojskowej. Rodzina mieszkała we własnej kamienicy w Rynku pod numerem 9.

Przemysław w Przemyślu ukończył Szkołę Powszechną im. Henryka Sienkiewicza i do 1939 r. trzy klasy Państwowego Gimnazjum im. Kazimierza Morawskiego. Dalszą edukację przerwał wybuch wojny. Rodzinę Bystrzyckich dotknął los, jaki był udziałem wielu przemyślan. 10 kwietnia 1940 r. Tadeusz Bystrzycki został aresztowany przez NKWD i zaginął bez wieści. Jego nazwisko Przemysław znalazł na drugiej liście katyńskiej w 1989 r. W trzy dni po ojcu została wywieziona do Kazachstanu cała rodzina: matka, babka, 16-letni Przemek i jego trzy siostry. Miejscem zsyłki był kołchoz we wsi Panowka. W lipcu 1940 r. rodzina została przeniesiona do sowchozu mięsnego nr 497. Babka i matka nie wytrzymały trudów niewolniczej pracy. Obie umarły z głodu i wycieńczenia.

Ucieczka

W 1941 r. Przemysław uciekł z sowchozu Mundkiem Wassermanem, kolegą z Przemyśla, i po 15 dniach dotarł do Charkowa, gdzie został aresztowany i deportowany do Kustanaju, a następnie skazany na 10 lat łagrów. Zwolniony na mocy układu Sikorski-Majski wstąpił 23 listopada 1941 r. w Tockoje do Armii Polskiej i otrzymał przydział do Samodzielnego Batalionu Dzieci Lwowskich 6. Dywizji Piechoty. Następnie w szeregach wojska przebył drogę przez Półwysep Arabski do Palestyny, a w sierpniu 1942 r. dotarł do Wielkiej Brytanii i został skierowany do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza. Tu zgłosił się na ochotnika do wojskowej pracy w kraju, odbył kurs spadochronowy i przeszkolenie m.in. w zakresie łączności konspiracyjnej i został przydzielony do bazy w Brindisi we Włoszech. W nocy z 22 na 23 listopada 1944 r., jako cichociemny spadochroniarz AK, w stopniu podporucznika, wykonał skok na placówkę odbiorczą „Wilga II” pod Mogielnicą koło Szczawy.

Przydzielony do 1. Pułku Strzelców Podhalańskich AK pełnił funkcję dowódcy tajnej radiostacji dla misji specjalnej mjr. Adama Mackusa „Prostego”. Od listopada 1944 r. do sierpnia 1945 r. utrzymywał stałą łączność z bazą we Włoszech i Wielką Brytanią, nieprzerwanie także po wkroczeniu Sowietów.

Żył tym, co dzieje się nad Sanem

W sierpniu 1945 r. P. Bystrzycki został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w kwaterze konspiracyjnej w Krakowie i skazany na 6 lat więzienia. Rok później zwolniony z więzienia na mocy amnestii wyjechał do Poznania, gdzie w lipcu 1947 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. W 1951 r. ukończył studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, uzyskując tytuł magistra nauk ekonomiczno-politycznych, a rok później otrzymał drugi stopień magistra filozofii. Jednocześnie odbył też prywatne studia w zakresie języków obcych i ukończył Uniwersytet w Perugii we Włoszech.

W Poznaniu rozpoczęła się jego droga zawodowa jako pisarza. W latach 1955-1999 wydał 20 tytułów literackich, m.in. Warkocze, Operacja „Milczący Most”, Znak cichociemnych, Nad Sanem, nad zielonookim, Oddanie broni czy Jabłko Sodomy.

Mieszkając nad Wartą, żył tym, co się dzieje nad Sanem i często w sprawach rodzinnego miasta zabierał ważki głos. Otrzymał wiele nagród literackich, pracował w tygodnikach społeczno-kulturalnych. Był m.in. członkiem Polskiego Pen Clubu oraz władz naczelnych Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Odznaczony: Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Pisarz został pochowany 12 października 2004 r. na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu.

Zenon Andrzejewski [Życie Przemyskie 2005, nr 1, s. 26]