GEDALIA
SZMELKES – BIOGRAM Gedalia Szmelkes,
syn Mordechaja, urodzony 14 lutego 1857 we Lwowie polski rabin i działacz syjonistyczny.
Młody Szmelkes dorastał w domu rodzinnym w atmosferze
łączącej tradycje religijne z wychowaniem świeckim i duchem syjonizmu. Pobierał
studia religijne u swego stryja, rabina Żurawna,
Brzeżan, Przemyśla i Lwowa, Izaaka Jehudy Szmelkesa
(1828-1906), stając się wybitnym znawcą Talmudu i uzyskując uprawnienia rabinackie.
Mając 18 lat poślubił Esterę z domu Silber, córkę rabina
Tarnowa i zgodnie z ówczesnym zwyczajem zamieszkał w domu teścia. W Tarnowie kontynuował studia
toraniczne w klojzie
chasydów Sanz (Nowy Sącz). Po upływie kilku lat
powrócił do Przemyśla i pomimo religijnego wykształcenia zajął się kupiectwem,
w którym nie odniósł jednak sukcesów. Po upadku swej firmy kandydował w roku
1893 na stanowisko rabina Przemyśla, jednak jego nominacja nie została zatwierdzona
przez władze i w wyniku tego objął w roku 1898 stanowisko rabina Kołomyi. W
sierpniu 1904 uczestniczył w Preszburgu
(Bratysława) w I światowym kongresie religijnej organizacji syjonistycznej „Mizrachi”, będąc jednym z trzech poddanych austriackich,
którzy przyjęli zaproszenie. Został tam wybrany przedstawicielem Galicji w
kierownictwie tego ruchu. Sprzeciw kręgów chasydzkich w Kołomyi wobec jego prosyjonistycznych sympatii oraz niezadowolenie tamtejszych
syjonistów z faktu, że podczas odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza we Lwowie
30 października 1904 był przepasany biało-czerwoną szarfą, doprowadziły do
tego, że z końcem roku 1904 Gedalia Szmelkes powrócił do Przemyśla, gdzie tym razem z
powodzeniem objął funkcję głównego rabina i przewodniczącego sądu
rabinackiego. W roku 1907 organizacja „Mizrachi” pragnęła nominować Szmelkesa
na kandydata w wyborach do austriackiego Reichsratu (parlamentu), jednak jego
kandydatura została storpedowana przez zdominowany przez socjalistów ruch „Poalej Syjon”. Uczestniczył w kongresach syjonistycznych
w latach 1909 (Hamburg) i 1911 (Bazylea). W roku 1913 zasłynął wśród
społeczności żydowskiej wygłoszoną w przemyskiej synagodze płomienną mową
(wydaną także drukiem) w proteście przeciw procesowi Bejlisa.
Podczas I wojny światowej Szmelkes był zaangażowany w działalność socjalną w
Przemyślu (wraz z M. Scheinbachem współprzewodniczył
miejscowemu Komitetowi Pomocy) i odmówił opuszczenia oblężonej, a później
okupowanej przez Rosjan twierdzy, póki pozostaje w niej choć jeden Żyd. Dwóch
jego synów, młodszy Mojżesz i starszy Szmuel,
zostało zesłanych na Syberię – pierwszy z nich zmarł tam na tyfus. Sam Szmelkes wyjechał dopiero 10 maja 1915 do Wiednia i
powrócił do Przemyśla w roku 1917. Szmelkes miał wielki wpływ na
żydowski ruch oświeceniowy „Haskala”. Dzięki połączeniu swej głębokiej wiedzy
religijnej z praktyczną znajomością spraw doczesnych, potrafił być arbitrem
między różnymi prądami społeczności żydowskiej. Zmarł w Przemyślu 20 stycznia
1928. Znany był także pod akronimem ‘Ragesz’ (RAbin GEdalia SZmelkes). Większość prac i responsów Szmelkesa
zaginęła w rękopisach, a te które się zachowały, zostały wydane drukiem w
książce „Imrej Ragesz”, wydanej
w roku 1931 w Piotrkowie Trybunalskim staraniem wdowy, Ester Szmelkes, ze wstępem syna, Szmuela
Cwi Szmelkesa. Krzysztof Dawid Majus, Lod, kwiecień 2013 Menczer Arie
(red.), „Sefer Przemyszl”
[„Księga Przemyśla”]. Tel Awiw: Irgun Jocej Przemyszl be-Israel 1964;
s. 135-139. Praca zbiorowa, „Österreichisches
Biographisches Lexikon
1815-1950”, Bd. 10. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1994; s. 231-232. Praca zbiorowa, „Pinkas
ha-Kehillot. Polin” [„Encyklopedia
gmin żydowskich. Polska”], vol. II, „Galicja ha-Mizrachit”
[„Galicja wschodnia”]. Jerozolima: Yad Vashem 1980; s. 430-431. |